Ceratonia siliqua χαρουπιά

Γεράνεια 25/05/2013

φωτογραφίες Νίκος Νικητίδης

Η Ceratonia siliqua (L. 1753) είναι ένα πολύ ανθεκτικό δέντρο που κατάγεται από την ανατολική Μεσόγειο. Στην Ελλάδα είναι αυτοφυές σε όλη την χώρα (κυρίως στα παραλιακά) με εξαίρεση την Πίνδο.

Βιότοπος: δασικές εκτάσεις, γκαρίγκ, άκρες ελαιώνων σε υψόμετρα 0-500 μ.

Αειθαλές, ιδιαίτερα ανθεκτικό δέντρο με ύψος έως 10 μέτρα ή μεγάλος θάμνος με ύψος 2-5 μ. Δίοικο φυτό, με τις αρσενικές και θηλυκές ταξιανθίες να βρίσκονται στο ίδιο δέντρο. Φύλλα με φυλλάρια ωοειδή, δερματώδη, λεία Τα άνθη της είναι μικρά και αναπτύσσονται σε μακρείς βότρεις.

Ετυμολογία:

Ceratonia < κέρας (γεν. κέρατος) + τείνω (τεντώνω) ==> από τους καρπούς που μοιάζουν με ένα τεντωμένο κέρατο.

siliqua < περικάρπιο οσπρίου, χέδρωπας, λουβί ==> αναφορά στα βρώσιμα σπέρματα.

Λαϊκά ονόματα: χαρουπιά, κερατιά, ξυλοκερατιά.

Η αρχαία ελληνική λέξη για την χαρουπιά ήταν «κερωνία» που διατηρείται και σήμερα με τη μορφή κερατιά, κερατσιά και ξυλοκερατιά, από τη μορφή των καρπών της που μοιάζουν με κέρατα.

Η κερατιά διαδόθηκε στις υπόλοιπες μεσογειακές χώρες από τους αρχαίους Έλληνες, Φοίνικες και Ρωμαίους. Αργότερα την εξάπλωσαν με τις κατακτήσεις τους οι Άραβες σε όλη την περιοχή που την βρίσκουμε και σήμερα. Τότε είναι που διαδόθηκε και η αραβική λέξη «χαρούπι», που εμείς την πήραμε από τους Τούρκους.

Η χαρουπιά καλλιεργείται από τα πανάρχαια χρόνια για το σκληρό και βαρύ ξύλο της που χρησιμοποιείται στη ξυλογλυπτική και την επιπλοποιία. Οι καρποί της, τα σοκολατόχρωμα χαρούπια ή ξυλοκέρατα, είναι πλούσια σε σάκχαρα, τα οποία αντιστοιχούν στο 50% του βάρους τους. Χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατο της σοκολάτας και στην παραγωγή αλκοολούχων ποτών και οινοπνεύματος. Αλεσμένα παράγουν αλεύρι, που χρησιμοποιείται ως κτηνοτροφή. Στην γερμανοϊταλική Κατοχή το χαρουπάλευρο και το χαρουπόμελο έσωσαν χιλιάδες Έλληνες από τη πείνα.

Στην Ελλάδα υπάρχουν χαρουπιές, αυτοφυείς ή καλλιεργημένες, στην Κρήτη, Εύβοια, Σάμο, Κεφαλονιά, Αττική, Κύθηρα, Κυνουρία, κ.α. Το χαρούπι είναι πλούσιο σε πρωτεΐνη, φώσφορο και σίδηρο, ενώ περιέχει ασβέστιο τριπλάσιο από το γάλα. Μια ώριμη χαρουπιά 25 ετών μπορεί να δώσει σχεδόν 1 τόνο χαρούπια.

===> Το καράτι είναι η μονάδα μέτρησης του χρυσού και των πολύτιμων λίθων. Κατά μια ενδιαφέρουσα θεωρία η λέξη «καράτι» προήλθε από το γεγονός ότι ο σπόρος της ξυλοκερατιάς (χαρούπ, στα αραβικά) έχει σταθερό βάρος και οι Άραβες έμποροι τον χρησιμοποιούσαν παλιότερα για να ζυγίζουν τα μπαχαρικά και τον χρυσό.  Ένα καράτι αντιστοιχεί σε 0,200 γραμμάρια χρυσού, όσο δηλαδή ζυγίζει και ένας σπόρος της χαρουπιάς.